Verslag 24 november deel 2

Via Dada komen we weer bij het thema `maatschappijkritiek'. We zagen al (zie 17 november) dat het thema `maatschappijkritiek' al eeuwen in de beeldende kunst voorkomt. Een 19^e-eeuws voorbeeld:


Jean-François Millet de arenleessters (les glaneuses, 1857, te zien in Musée d'Orsay, Parijs, klik met rechtermuisknop op `view image' voor een vergroting)

We zien drie arenleessters: arme vrouwen die, wanneer de oogst al was gemaaid, het land af mochten stropen voor overblijvende halmen en aren. Het zo prominent weergeven van de armste laag van de bevolking werd door velen gezien als een aanklacht tegen de armoede en uitbuiting van de arbeiders. Van wikipedia:

Millet first unveiled The Gleaners at the Salon in 1857. It immediately drew negative criticism from the middle and upper classes, who viewed the topic with suspicion: one art critic, speaking for other Parisians, perceived in it an alarming intimation of "the scaffolds of 1793."[1] Having recently come out of the French Revolution of 1848, these prosperous classes saw the painting as glorifying the lower-class worker.[1] To them, it was a reminder that French society was built upon the labor of the working masses, and landowners linked this working class with the growing movement of Socialism and the dangerous voices of Karl Marx and Émile Zola.[2]

One critic commented that "his three gleaners have gigantic pretensions, they pose as the Three Fates of Poverty…their ugliness and their grossness unrelieved."[3] While the act of gleaning was not a new topic—representations of Ruth had already been composed—this new work was a statement on rural poverty and not Biblical piety:[3] there is no touch of the Biblical sense of community and compassion in contrast of the embodiments of grinding poverty in the foreground and the rich harvest in the sunlit distance beyond. The implicit irony was unsettling.

Millet was een grote inspiratiebron voor Vincent van Gogh:


Vincent van Gogh, de aardappeleters (1885, Van Gogh Museum Amsterdam, klik met rechtermuisknop op `view image' voor een vergroting)

Een moderner voorbeeld van maatschappijkritiek?:


Jeff Koons, Ushering in Banality (1988, 99 x 170 x 89 cm, Stedelijk Museum Amsterdam, klik met rechtermuisknop op `view image' voor een vergroting).

Volgens Frank beeldt de kunstenaar hier de vervlakking van de moderne maatschappij uit. Een porceleinbeeldje, traditionele `kitsch' voor op de schoorsteenmantel, wordt uitvergroot in het museum gepresenteerd als kunst. Het beeldt de verwelkoming van banaliteit uit (het varken dat wordt binnengehaald). Echter, de kunstenaar zelf ontkent iedere diepere betekenis van zijn werk...

Dit in tegenstelling tot de moderne Chinese kunstenaar Ai Weiwei, zoon van een bekende dissidente dichter, die het zijn taak als kunstenaar vindt om de pijnplekken in de Chinese maatschappij bloot te leggen. Hij heeft om die reden een moeilijke verstandhouding met de Chinese autoriteiten, en werd dit jaar gearresteerd. Van die arrestatie maakte hij weer foto's, die hij presenteert. Onder andere op zijn weblog, maar die is weer gesloten door de Chinese overheid. Aan de arrestatie hield hij later een kleine hersenbloeding over, het bezoek aan het ziekenhuis fotografeerde hij ook weer.


Ai Weiwei, arrestatiefoto.


Ai Weiwei, ziekenhuisfoto.

Ai Weiwei is behalve activist ook een technisch en kunstzinnig zeer onderlegde vormgever, die ook buiten China grote bekendheid geniet.


Ai Weiwei, Map of China (gemaakt van het hout van verwoeste Chinese tempels).

Jos vindt dit werk van Ai Weiwei erg inspirerend. Wel vraagt hij zich af of je als kunstenaar dergelijk werk in Nederland zou kunnen maken, omdat we in Nederland niet een dergelijke overheid hebben. De problematiek in Nederland is banaler, en leent zich misschien niet voor dit soort activisme, aldus Jos.

Verslag 24 november deel 1

We begonnen 24 november met Rosalies presentatie. Rosalie geeft aan geïnspireerd te zijn door poëzie, en leest een eigen gedicht voor. Het handelt over `ruimte' -op verschillende manieren, zowel fysiek als geestelijk en psychologisch- en `tijd'.

Als `ontoegankelijk' presenteert Rosalie een schelp, lijkend op onderstaande afbeelding. Voor Rosalie zit er een dubbelheid / tegenstrijdigheid in de combinatie van vorm, functie en buitenkant (voorkomen).



In de beeldende kunst is Rosalie erg geïnspireerd door Jackson Pollock. Ook omdat ze in zijn werk `ruimte' ervaart. Dus gaan we wat schilderijen bekijken op de beamer.


Jackson Pollock, Full fathom five (1947, klik met rechtermuisknop op `view image' voor een vergroting).

Uit de beschrijving van het Museum of Modern Art (MoMA) in New York:

Full Fathom Five is one of Pollock's first "drip" paintings. While its top layers consist of poured lines of black and shiny silver house paint, a large part of the paint's crust was applied by brush and palette knife; the result is a labyrinthine web that reveals an instantaneous unity between multiple crisscrossing and planar forms with no contours. An assortment of detritus, from cigarette butts to coins and a key, are enfolded by the paint. Though many of these items are obscured, they contribute to the painting's dense surface and churning sensation. The title, suggested by Pollock's neighbor, quotes from Shakespeare's The Tempest, wherein Ariel describes a death by shipwreck: "Full fathom five thy father lies / Of his bones are coral made / Those are pearls that were his eyes."

Marijke vertelt dat Pollock eerst figuratief werkte, maar dat (aan het begin van het abstracte expressionisme) Piet Mondriaan echt iets in Pollock zag, van waaruit Pollocks ontwikkeling naar abstracte kunst op gang kwam.


Piet Mondriaan, Broadway Boogie Woogie.

Zo vervolgen we de discussie over abstracte kunst die al met Rogers presentatie was gestart. Frank vertelt dat hij ook veel ruimte in Pollocks werk ervaart, en dat er een wiskundige analyse is geweest van een aantal `action painting' werken, waaruit bleek dat de complexiteit (in de patronen) van de werken van Pollock vaak een graad hoger lag dan die van de andere kunstenaars. Frank ziet dit als een extra dimensie, `ruimte' op een andere manier.

Jonathan merkt op dat de titel het schilderij al `invult', dat je daardoor eerder aan een ruimtelijke omgeving van (onder)zee en kolkend water denkt. Frank vertelt dat Pollock ook wel alleen nummers gaf aan zijn schilderijen [bij nalezing blijkt Pollock vooral in het begin zijn schilderijen nog titels mee te hebben gegeven].


Jackson Pollock, Shimmering substance (1946).

#####

Rosalie merkt op dat ze ook het werk van Marcel Duchamp meestal ontoegankelijk vindt, en wel om een vergelijkbare reden als bij de schelp. Een urinoir in een museum, daar zit een dubbelheid in die ze geen `kunst' vindt. Marcella merkt op dat Duchamp zelf er ook geen `kunst' in zag en dat hij boos was dat de kunstwereld er `kunst' van maakte...hij wilde juist de kunst ridiculiseren. Zo komen we kort even terug op de kunststroming Dada. Uit wikipedia:

Dada of het Dadaïsme was een culturele beweging die begon tijdens de Eerste Wereldoorlog in Zürich in het neutrale Zwitserland.

De beweging bestond slechts kort en vertoonde een piek tussen 1916 en 1920. De kunstenaars in Dada hielden zich vooral bezig met beeldende kunst, poëzie, theater en grafisch ontwerp. De beweging is verwant aan het nihilisme: het opzettelijk irrationeel zijn en afwijzen van de algemeen geaccepteerde standaarden in de kunst.

Hoewel de beweging slechts kort heeft bestaan, is haar invloed zeer groot geweest.

De kunstenaars waren ontgoocheld over het débacle van de oorlog, die al gauw vastliep in een hopeloze loopgravenoorlog. Er ontstond een tendens onder zowel literaire als plastische kunstenaars het artistieke gebeuren brutaal en schokkend te bespotten. Dit was voor hen een middel om de schijnheilige waarden van de toenmalige 'beschaafde' wereld aan te vallen. In de woorden van Richard Hülsenbeck: "De dadaïst acht het noodzakelijk om zich tegen de kunst uit te spreken, omdat hij door de oplichterij van kunst als morele veiligheidsklep heen kijkt."[1]Het dadaïsme zou uitgroeien tot een internationale beweging.

#####

De thema's `ruimte' en `tijd' houden veel kunstenaars bezig (universele thema's). Ook Marcel Duchamp, zoals uit onderstaande afbeeldingen blijkt. Frank ziet kunst ook als een alternatieve filosofie over de werkelijkheid en de wereld. Kunst is op die manier ook voor wetenschappers vaak een bron van inspiratie om tot andere inzichten, manieren van kijken en denken te komen. Het is misschien niet helemaal toevallig dat in dezelfde tijd als het ontstaan van Dada, Albert Einstein zijn Relativiteitstheorie publiceerde (1905-1915). In de Algemene Relativiteitstheorie zijn ruimte en tijd niet meer te scheiden (terugdenkend aan Rosalies gedicht).


Marcel Duchamp, Naakt, een trap aflopend (±1912, klik met rechtermuisknop op `view image' voor een vergroting).

Dit schilderij is onder andere een kubistische analyse van `beweging', waarin `tijd' en `ruimte' een hoofdrol spelen.


Marcel Duchamp (1918, te zien in MoMA, New York, klik met rechtermuisknop op `view image' voor een vergroting). Van de MoMA website:

Inscribed in French on a strip of metal glued across the approximate center of this work are the words,

"To be looked at (from the other side of the glass) with one eye, close to, for almost an hour," suggesting that viewers look through the lens Duchamp mounted between two panes of glass haloed in concentric circles. Peering through the convex lens "for almost an hour" is supposed to have a hallucinatory effect, as the view is dwarfed, flipped, and otherwise distorted. Duchamp delighted in the fact that the glass shattered while being transported.

##### (wordt vervolgd)