Cultureel ondernemerschap: de nieuwe kleren van de keizer

Via mijn huurbaas SLAK (stichting atelierbeheer Arnhem-Nijmegen) krijg ik vandaag de volgende uitnodiging:

"Being good in business is the most fascinating kind of art" (Andy Warhol)

Kom ook naar het symposium Figure THIS! over cultureel ondernemerschap op 27 september in het Arnhemse Posttheater. Een vol en inspirerend programma met workshops, sprekers, lezingen, debat en speedadviezen. Met onder anderen Hendrik Beerda, Arjan van den Born, Martijn Brugman, Paul de Bruijn, Bruno Doedens, Ineke Hans, Hanneke Hendrix, Bart Huydts, Oscar Kocken, Ruud van Meijel, Pascal Rietman, Erna aan de Stegge en Daniëlle Wanders. Wacht niet te lang met aanmelden! Dit kan tot 16 september via onderstaande link: http://www.arnhem.nl/Wonen_en_leven/Kunst_en_cultuur/Figure_THIS/Aanmelden

Zie ook de flyer in de bijlage.

Meer informatie over het programma vind je op www.arnhem.nl/figurethis. Graag tot ziens op 27 september!

De quote van Andy Warhol, waar de uitnodiging mee begint, says it all om in goed nederlands te blijven :-). De vertaling luidt:

Bill Gates is een interessantere kunstenaar dan Vincent van Gogh

Geachte lezers van deze blog, ik stel jullie de vraag waarom schoonheid (kunst) toch zo'n vies begrip is geworden in Nederland. Het zal niemand verwonderen dat ik zelden onder de indruk ben van Andy Warhols kunst, en nog veel minder van zijn denkbeelden. Kunst en zakendoen gaan soms prima samen, maar soms ook niet. Het zou Van Gogh vandaag de dag even slecht vergaan als 130 jaar geleden.

"Vincent, je moet ondernemen jongen. Gewoon maar wat schilderen, dat is passé. Je hebt een business plan nodig, en met crowd funding en branding kom je misschien in aanmerking voor een culture grant. Nee, nee wat je precies schildert is helemaal niet relevant, jongen. Het gaat om het culturele concept, liefst interactief, met zo veel mogelijk social media en community participation, you dig?"

Wat mij irriteert is dat de esthetiek en klassieke vaardigheden die nodig zijn in schilderkunst, tekenkunst en beeldhouwkunst op deze manier worden genegeerd en zelfs gekleineerd. Gelukkig weet iedereen die wel eens een kwast heeft geprobeerd te hanteren hoe moeilijk het is om te schilderen.

We stevenen, vind ik, met de eenzijdige omarming van cultureel ondernemerschap af op: "Kunst is entertainment". Daarover in volgende posts meer.

verslag 13 september

We begonnen met een klein tekeningetje, achtergelaten op het schoolbord door een ons onbekende...Hoe simpel de tekening ook was, konden we er toch al drie verschillende interpretaties van geven.

Van daaruit kwamen we bij dat beelden in principe een `verhaal' vertellen, of een `signaal'. Maar ziet degene die naar het beeld kijkt wel het verhaal of het signaal dat de maker wilde vertellen?

Vaak zijn beelden voor meer interpretaties vatbaar. Tegelijkertijd zijn we intuïtief heel gevoelig voor beeldsignalen. Wie een cursus mediatraining doet, krijgt geleerd dat op televisie, 80% van de boodschap die je uitstraalt non-verbaal is.
Dat staat in contrast met ons gebruikelijke onderwijssysteem, waar veel dingen juist verbaal worden gebracht (met woorden, liefst `ondubbelzinnig').

Ter sprake kwamen vervolgens:

* analytisch--> linkerhersenhelft en creatief-intuïtief--> rechterhersenhelft
* realisme en niet-realisme
* opkomst van de fotografie, en de invloed daarvan op de beeldende kunst
* impressionisten, post-impressionisten, van Gogh, Gauguin, Matisse, Picasso


Henri Matisse, muziek
(klik op de foto voor een vergroting)

Daarna verkenden we alvast het kernschema `Binnenwereld- Buitenwereld', en spraken over

* mooi, lelijk, goed, oordelen van jezelf, oordelen van anderen
* waardering door anderen
* innerlijke drijfveren om tot beelden te komen

Tenslotte bekeken we een stukje van de pas uitgezonden aflevering van `Uur van de wolf' over Ruud van Empel. Zie hier voor een afbeelding (op zijn website)

(met dank aan Malu van de Kerkhof voor de tip over `Uur van de Wolf')

Verslag 1 december deel 2

Naar aanleiding van de invloed van Afrikaanse kunst op Picasso bespraken we ook het beroemde schilderij les demoiselles d'Avignon, waar Picasso maanden aan werkte, met honderden voorbereidingsschetsen:


Pablo Picasso, les demoiselles d'Avignon

Volgens velen is dit schilderij een mijlpaal in de westerse schilderkunst. Volgens Frank kun je nauwelijks om de Afrikaanse invloed heen (hoewel Picasso dat zelf ontkende...maar tegenwoordig vindt men die ontkenning niet langer geloofwaardig). Ook zie je in een aantal gezichten Catalaanse romaanse invloeden terug, vindt Frank (Picasso woonde en werkte als jonge kunstenaar een aantal jaar in Barcelona, het schilderij stelt een bordeel in Barcelona voor in de straat `carrer d'Avinyó').

Een andere belangrijke inspiratiebron voor Picasso bij de vervaardiging van les demoiselles d'Avignon was het volgende schilderij van El Greco:


El Greco, de opening van het vijfde zegel van de apocalyps

[Het schilderij wordt de aanwezigen als uitzonderlijk modern ervaren, men kan nauwelijks geloven dat het uit het begin van de 17e eeuw stamt (de laatste jaren van El Greco's leven).] Picasso was zeer onder de indruk van dit schilderij, in een tijd dat El Greco nog niet zo werd gewaardeerd als nu.

Frank herhaalt zijn mening dat, wanneer je goed kijkt, veel van de `moderne' abstractie en expressionisme al eerder te vinden zijn, zeker in andere culturen, maar ook in de westerse kunstgeschiedenis.

######

Ergens in de loop van de les stonden we ook nog stil bij de Japanse en Chinese kunst, en de invloed daarvan op onder andere Claude Monet en Vincent van Gogh.


Utagawa Hiroshige, bloeiende pruimenboom (door van Gogh vrij letterlijk nageschilderd, evenals nog een prent van Hiroshige)


Katsushika Hokusai, de grote golf bij Kanagawa

Katsushika Hokusai is een andere beroemde Japanse prentkunstenaar. Minder bekend is dat hij ook wordt gezien als een belangrijke wortel van de manga striptekenkunst.


Katsushika Hokusai, droom van de vissersvrouw

Verslag 24 november deel 2

Via Dada komen we weer bij het thema `maatschappijkritiek'. We zagen al (zie 17 november) dat het thema `maatschappijkritiek' al eeuwen in de beeldende kunst voorkomt. Een 19^e-eeuws voorbeeld:


Jean-François Millet de arenleessters (les glaneuses, 1857, te zien in Musée d'Orsay, Parijs, klik met rechtermuisknop op `view image' voor een vergroting)

We zien drie arenleessters: arme vrouwen die, wanneer de oogst al was gemaaid, het land af mochten stropen voor overblijvende halmen en aren. Het zo prominent weergeven van de armste laag van de bevolking werd door velen gezien als een aanklacht tegen de armoede en uitbuiting van de arbeiders. Van wikipedia:

Millet first unveiled The Gleaners at the Salon in 1857. It immediately drew negative criticism from the middle and upper classes, who viewed the topic with suspicion: one art critic, speaking for other Parisians, perceived in it an alarming intimation of "the scaffolds of 1793."[1] Having recently come out of the French Revolution of 1848, these prosperous classes saw the painting as glorifying the lower-class worker.[1] To them, it was a reminder that French society was built upon the labor of the working masses, and landowners linked this working class with the growing movement of Socialism and the dangerous voices of Karl Marx and Émile Zola.[2]

One critic commented that "his three gleaners have gigantic pretensions, they pose as the Three Fates of Poverty…their ugliness and their grossness unrelieved."[3] While the act of gleaning was not a new topic—representations of Ruth had already been composed—this new work was a statement on rural poverty and not Biblical piety:[3] there is no touch of the Biblical sense of community and compassion in contrast of the embodiments of grinding poverty in the foreground and the rich harvest in the sunlit distance beyond. The implicit irony was unsettling.

Millet was een grote inspiratiebron voor Vincent van Gogh:


Vincent van Gogh, de aardappeleters (1885, Van Gogh Museum Amsterdam, klik met rechtermuisknop op `view image' voor een vergroting)

Een moderner voorbeeld van maatschappijkritiek?:


Jeff Koons, Ushering in Banality (1988, 99 x 170 x 89 cm, Stedelijk Museum Amsterdam, klik met rechtermuisknop op `view image' voor een vergroting).

Volgens Frank beeldt de kunstenaar hier de vervlakking van de moderne maatschappij uit. Een porceleinbeeldje, traditionele `kitsch' voor op de schoorsteenmantel, wordt uitvergroot in het museum gepresenteerd als kunst. Het beeldt de verwelkoming van banaliteit uit (het varken dat wordt binnengehaald). Echter, de kunstenaar zelf ontkent iedere diepere betekenis van zijn werk...

Dit in tegenstelling tot de moderne Chinese kunstenaar Ai Weiwei, zoon van een bekende dissidente dichter, die het zijn taak als kunstenaar vindt om de pijnplekken in de Chinese maatschappij bloot te leggen. Hij heeft om die reden een moeilijke verstandhouding met de Chinese autoriteiten, en werd dit jaar gearresteerd. Van die arrestatie maakte hij weer foto's, die hij presenteert. Onder andere op zijn weblog, maar die is weer gesloten door de Chinese overheid. Aan de arrestatie hield hij later een kleine hersenbloeding over, het bezoek aan het ziekenhuis fotografeerde hij ook weer.


Ai Weiwei, arrestatiefoto.


Ai Weiwei, ziekenhuisfoto.

Ai Weiwei is behalve activist ook een technisch en kunstzinnig zeer onderlegde vormgever, die ook buiten China grote bekendheid geniet.


Ai Weiwei, Map of China (gemaakt van het hout van verwoeste Chinese tempels).

Jos vindt dit werk van Ai Weiwei erg inspirerend. Wel vraagt hij zich af of je als kunstenaar dergelijk werk in Nederland zou kunnen maken, omdat we in Nederland niet een dergelijke overheid hebben. De problematiek in Nederland is banaler, en leent zich misschien niet voor dit soort activisme, aldus Jos.

verslag 6 oktober deel 2

(vervolg van vorige post) Frank stelde de vraag:

Jullie zijn een bedrijf op het gebied van milieuvriendelijke goederen en biologisch voedsel. Jullie geven mij een opdracht om een representatief kunstwerk te maken voor jullie ontvangsthal. Na 6 maanden kom ik terug met als opdrachtresultaat een witgeschilderd blokje hout. Wat is jullie reactie?

Antwoorden:
*`danig teleurgesteld'
*`hopen dat we niet vooruitbetaald hebben'
*`we weten niet wat de achtergrond is van het werk, misschien moeten we eerst het bijbehorende verhaal en de motieven kennen waarom je tot dit werk gekomen bent'.

Frank: OK. Ik ben speciaal voor deze opdracht op zoek gegaan naar het meest pure en onaangetaste wat nog op deze wereld te vinden is. Ook wilde ik weten hoe natuurvolken respectvol omgaan met de natuurlijke bronnen die tot hun beschikking staan. Daarom heb ik onderzoek gedaan naar vervuiling, en ik ben ook met verschillende natuurvolken in Zuid-Amerika, Afrika, en Azië in contact getreden. Uitindelijk bleek dat in het binnenland van Borneo waarschijnlijk het meest pure onaangetaste woud staat. Daar heb ik met hulp van de Kirago-jagers uit een omgevallen woudreus dit blokje hout gesneden. De meest pure pigmenten voor de witte verf komen uit Costa Rica, waar ik van de Inizki indianen op natuurlijke wijze de verf leerde bereiden. Met de verf en het blokje ben ik afgereisd naar een plek bij de Noordpool, waar de minste luchtvervuiling en de minst beschadigde ozonlaag te vinden is. Daar heb ik het blokje beschilderd, als symbool voor het meest pure natuurgebruik dat jullie bedrijf voorstaat. Alles is zorgvuldig gedocumenteerd en er zijn ook 3 video's bij.

Als jullie dat weten, kijken jullie dan anders tegen dit blokje hout aan?

Antwoorden:
*`ja heel anders'
*`zoiets hoort in een museum thuis en niet in een hal'

&&&&&&&&&&

Nog een inspiratiebron van Damien Hirst: het werk van Francis Bacon. Bacon was op zijn beurt weer geïnspireerd door Vélazquez, Rubens, van Gogh, ... Maar in zijn versie van oudere schilderijen is het verhaal wel volledig anders. Bacon was geïnspireerd door pijn, geweld, dood, verdriet, sex, en zijn werk is doortrokken van deze thema's. Hij schilderde gedurende een aantal jaren veelal gezichten die vertrokken zijn in een schreeuw. (Daarnaast zie je in zijn werk het twijfelen aan de logica van de driedimensionale ruimte. Het vervormen en in twijfel trekken van deze ruimte is een typisch postmodern fenomeen: de wetenschappelijke benadering is maar een van de vele mogelijke benaderingen.)


Francis Bacon, studie naar Vélazquez' Paus Innocentius X


Diego Vélazquez, Paus Innocentius X

Bij Bacon wordt de pauselijke troon eerder een elektrische stoel. Hij put uit allerlei inspiratiebronnen, maar verandert de verhalen grondig en dwingt ze naar zijn hand.


Francis Bacon, figure with meat (bacon=spek, en het gebruik van deze varkenshammen zou best een ironische zelfverwijzing kunnen zijn)

Een (in de 2e Wereldoorlog vernietigd) zelfportret van Vincent van Gogh was ook aanleiding voor Bacon om een `commentaar'serie te schilderen.


Vincent van Gogh, schilder op de weg naar Tarascon


Francis Bacon, study for a portrait of Van Gogh V


Francis Bacon, study for a portrait of Van Gogh (nummer mij onbekend).

&&&&&&&&&&
Van Gogh was zelf weer zeer geïnspireerd door Rembrandt, en zat uren in het Rijksmuseum te kijken naar diens `het Joodse bruidje':


Rembrandt van Rijn, het Joodse bruidje

Van Gogh ging het daarbij uiteindelijk niet om de extreme technische vaardigheid van Rembrandt, maar om de menselijke uitdrukking van verbondenheid. In zijn eigen schilderijen van mensen zie je geen streven naar een Rembrandt-achtige technische perfectie, maar juist een streven naar een maximum aan menselijke expressie.

(Rembrandt was zelf weer geïnspireerd door oudere Italiaanse meesters, maar ook sterk door de bijbel. Het Joodse bruidje wordt tegenwoordig vermoed een schildering van Isaac en Rebecca te zijn.)

########

Tenslotte komen we nog terug op Joseph Beuys:


Joseph Beuys, Fettstuhl

Zijn veelvuldig gebruik van de materialen vilt en vet, voerde hij zelf terug op zijn ervaringen in de Tweede Wereldoorlog: hij werd neergeschoten als piloot, en gevonden en verzorgd door de Tartaren.

Echter, aan dit verhaal wordt tegenwoordig sterk getwijfeld. Volgens ooggetuigen werd Beuys door het Duitse leger gevonden, en kwam hij helemaal niet in contact met de Tartaren.

Frank: Maakt dit voor je gevoel uit? Gebruikt Beuys dit verhaal wellicht om zijn hang naar sjamanisme in zijn werk te kunnen onderbouwen?

Sattva, Rajas en Tamas (verslag 16 maart, deel 2)

(vervolg van t verslag:)
Genoeg vragen zijn hierbij te stellen. Het beeld van de seizoenen en de boom is niet helemaal precies, eigenlijk zijn alle 3 de energieën overal aanwezig. Maar `boom in de winter' geeft wel een soort gevoel van waar het over gaat.

Interessanter voor praktische toepassing is het volgende. In vrijwel ieder mens is 1 van de 3 energieën dominant, 1 andere energie kan redelijk meekomen, en 1 energie is zwak. Wat heb je daar aan?

1. Vaak blijkt dat blokkades (art block, waar we het in het begin over hadden) te maken hebben met de energie die zwak vertegenwoordigd is.
   Als je nu weet van jezelf, hoe voor jou de energieën verdeeld zijn, dan weet je ook welke energie je zwakke punt is. Dan kun je misschien mensen en/of omstandigheden zoeken die je op dat punt aanvullen, helpen.


2. Je kan misschien de reacties van de buitenwereld op jezelf en je werk beter begrijpen. Zo is er in onze cultuur veel waardering voor Rajas, en ook redelijk voor Tamas (het is een harde werker, zij werkt er erg hard voor, aanpakken! zijn positieve kreten). Maar Sattva heeft het in onze cultuur vaak moeilijk, wat waardering betreft.
   


3. Misschien ga je ook beter begrijpen waar je naar op zoek bent in je werk. Harmjan geeft als voorbeeld Vincent van Gogh; het lijkt alsof bij hem Sattva en Tamas wel redelijk aanwezig zijn, maar Rajas was een zwak punt in zijn persoonlijke leven (contact met anderen, exposeren, naar buiten treden). Maar als je naar zijn werk kijkt, dan lijkt het alsof hij juist in zijn werk naar Rajas - het stralende - zocht.
   

Verschillende kunstenaars passeren nog de revue, zoals het kunstenaarsduo Gilbert & George, Salvador Dalí, Pablo Picasso, en in individuele nagesprekjes Aboriginal art, Mondriaan (als voorbeeld van typische Sattva kunstenaar).

Opdracht tijdens de les: voor ieder om na te gaan hoe de 3 energieën bij zichzelf verdeeld zijn.Dit levert bij de meesten een dominantie van Sattva op, slechts bij 1 is Rajas dominant, en bij ongeveer 5 Tamas.

Uit 1 van de nagesprekken komt naar voren dat er ook andere factoren zijn die een blokkade kunnen veroorzaken. Bijvoorbeeld: het vastzitten in een bepaald stramien, een teveel gebruikte en daardoor uitgeputte beeldtaal, en niet weten hoe je daar weer uit komt. Dit is eigenlijk stof van de volgende les, waarin het belang van experimenteren, mislukken, verwachtingen, oordelen, kwaliteit en dergelijke aan bod zullen komen.

verslag 9 maart (aanvullingen welkom)

De lessen hebben de vorm van een rondetafelgesprek. Op 9 maart onder andere besproken:


- 2 werken van Damien Hirst, en een persiflage

- het verschil tussen een kunstenaar als Vincent van Gogh en Damien Hirst. Van Gogh werkt volledig van binnenuit (binnenwereld) en trekt zich weinig aan van wat de buitenwereld ervan vindt. Hirst speelt juist met de reacties van de buitenwereld en zegt dat dat zijn kunst bepaalt.

- waardering van kunst, waarde van kunst. Wat doe je als een galerie je €10.000 biedt voor een schilderij dat je zelf helemaal mislukt vindt? [antwoord van jonathan: het voor €2 verkopen. Met als boodschap: jij wilt het kopen, dat is goed, maar ik vind het mislukt. Die boodschap wordt weer een onderdeel van het verhaal dat aan het kunstwerk kleeft, dat erbij hoort of misschien wel onderdeel is van het kunstwerk]. Hoe voelt het als iemand je werk begrijpt / niet begrijpt? Wie bepaalt wat en hoeveel een schilderij of een tekening waard is?

- soms heb je uitleg nodig, communicatie, een kijkje in de binnenwereld van een kunstenaar om haar/zijn kunst te kunnen begrijpen. Van Gogh beschreef het als rook die uit een schoorsteen komt, terwijl binnen een fel vuur brandt dat men niet kan zien.

- wanneer vind je iets dat je gemaakt hebt `goed' of `geslaagd'? Een kunstenaar heeft ook te maken met het (voor)oordeel van anderen, omdat we het werk blijkbaar niet alleen maar voor onszelf maken. We willen het op de een of andere manier delen met anderen. Voor sommigen zoals Hirst zit de kunst zelfs voor een belangrijk deel in de reacties van anderen.

- maar de buitenwereld weet vaak niet goed wat `men' ervan moet vinden. Vaak is er een kleine groep `experts' die bepalen of iets `goed' is, `waardevol' enzovoorts. De rest van de buitenwereld volgt dan die groep. Ook als kunstenaar krijg je te maken met kleine groepen / commissies / ... die bepalen of je werk `goed genoeg' is om in aanmerking te komen voor bijv. expositie, subsidie, aankoop...

- zou iedere kunstenaar een basisinkomen moeten krijgen? Vroeger was er de BKR-regeling, maar is het niet beter om het aan `de markt' over te laten?

- allerlei voorbeelden: iemand als Chaim Soutine die eerst willekeurig welk schilderij verkocht om te kunnen leven, en later toen hij meer geld had ze weer terug probeerde te kopen om ze te kunnen vernietigen. Maurits Escher die pas ruim na zijn 50e van zijn werk kon leven. In het boek `Of Human Bondage' van Somerset Maugham komt een schilder voor die van al zijn schilderijen alleen het beste stukje uitsnijdt en bewaart.