Mislukking is nodig (verslag 30 maart deel 2)

Naar aanleiding van Harmjans robotverhaal en Panamarenko, komt Jonathan met het beeld van een prachtig landschapschilderij waarover hij dan het woord MISLUKT zou willen spuiten. Deels om uiting te geven aan een eigen verhaal, maar ook om te zien hoe toeschouwers erop zouden reageren.

Harmjan(?) vertelt over twee kunstenaars (Jake en Dinos Chapman (broers) zie hier) die etsen van Goya kochten, en daar overheen tekenden/werkten.


Jake en Dinos Chapman, gigantic fun

(Ze hebben ook de verschrikkingen uit Goya's etsen over de oorlog tot ruimtelijke beelden gemaakt.


Jake en Dinos Chapman, great deeds against the dead)

Discussie over wat Goya daarvan zou hebben gevonden...Roger merkt op dat het misschien bij moderner werk minder een probleem is, omdat je bij oud werk ook een stuk geschiedenis verliest, voor je gevoel. Frank haalt het voorbeeld aan van Robert Rauschenberg die aan de destijds reeds beroemde Willem de Kooning vroeg of hij een tekening van hem mocht uitwissen, als artistic statement.

Op youtube kun je Robert Rauschenberg hierover zien en horen praten.


Robert Rauschenberg, uitgewiste tekening van De Kooning (1953)

Jonathan mijmert hoe het zou zijn om bijvoorbeeld een schilderij van Lucian Freud met de verfroller te bewerken...Frank vertelt dat hij niet zo makkelijk met primer/verfroller/... over een schilderij van een andere kunstenaar die hij bewondert heen zou kunnen gaan. Vroeger vernietigde hij 90% of meer van zijn werk, en hij heeft zo ook dingen vernietigd waar hij later spijt van kreeg, die je nooit meer overnieuw kan maken.

#####

Zo komen we bij `mislukking'.

Frank had op de kunstacademie een docent die zei: `mislukking is niet erg, maar ga dan ook voor die mislukking! helemaal, voluit'. Natuurlijk kan je je dan weer mislukt voelen...zo van `ik kan nog niet eens voluit mislukken....'! ;-)

Volgens Frank is mislukking nodig. Althans, die twee woorden hebben veel met elkaar te maken. `Mislukking' betekent dat je iets wilt. Als je helemaal niets wilt, kan het ook niet mislukken. `Nodig' betekent ook dat je iets wilt.

Een kunstenaar wil, volgens Frank, toch haar/zijn `verhaal' tot uiting brengen. Maar geen enkele uiting zal zo'n verhaal perfect weerspiegelen. (Zeker niet als je van te voren sterk oordeelt over wat je verhaal eigenlijk zou moeten zijn.) Door toch een uiting te scheppen, te doen, kun je `mislukken'...(dat wil zeggen, niet precies voldoen aan verwachtingen of eisen die je jezelf van te voren had opgelegd). Zo ontstaat de mogelijkheid om beter te ontdekken wat nu precies je verhaal is.

Want dat verhaal kan er best een zijn van mislukking. Maar het kan ook een verhaal zijn van een zoektocht. Of van een achteloos neerzetten, vloeiend, wat er ook naar boven komt, zonder vooropgezet plan. Of juist van de onmogelijke en zeer complexe plannen...

Volgens Frank heeft ieder een eigen verhaal, maar het kan soms moeilijk zijn te accepteren dat mijn verhaal niet het verhaal van een Rembrandt is. Of van een Lucian Freud. Of van... Dat wil alleen niet zeggen dat mijn verhaal een mislukking is, integendeel.

Maar door te doen, en te kijken wat ik en anderen daarna ervaren, kan ik misschien mijn taal versterken, en beter zien waar ik over wil vertellen. Daarmee biedt `mislukking' dus juist kansen om meer eigenheid in mijn verhaal te krijgen, waarmee (volgens Frank) het verhaal echter wordt.

Myranne herkent dit: vaak vindt ze de laatste schets, die ze dan nog even (haast gedachtenloos) maakt het best gelukt. Juist omdat ze door de eerdere mislukkingen bepaalde vastgezette ideeën heeft moeten opgeven. En dan krijgt het onderbewuste ineens de kans om naar boven te komen, waarmee (vindt Frank) het verhaal aan diepte en echtheid wint.

######
(toevoeging zondagavond:)

Ook komt naar voren dat iets dat helemaal gelukt is, korte tijd later vaak gaat vervelen. Meerdere mensen herkennen dit. Het lijkt wel alsof een bepaald soort `wringen' langer interessant blijft dan iets dat perfect is.

Misschien omdat bij het eerste, het verhaal meer open blijft en je er als toeschouwer zelf mee bezig gaat, zo van `wat is het nu precies wat er niet aan klopt voor mij?'. Bij iets dat perfect is, is er misschien minder ruimte voor een actieve deelname door de ontvanger/toeschouwer?

Communicatie, taal, mislukking (verslag 30 maart deel 1)

Dit keer een kort verslag (wegens drukte ivm expositie voorbereiding).

Besproken op 30 maart:

-Waarom doe je een kunstopleiding? Jos: omdat het van je verwacht wordt. De omgeving verwacht dat je iets serieus onderneemt op dit gebied. En daarna kun je makkelijker werk vinden in de kunstwereld / ontwerpwereld / ... . Frank: dus je doet het voor anderen? Of om een papiertje/diploma te halen? Discussie ontspint. Jos & anderen: toch ook omdat ik zelf iets wil leren, wat ik niet alleen in mijn eentje kan leren. Nieuwe ideeën, andere aanpak, kennis, disciplines, maar met name een omgeving met andere mensen waar je van kan leren. Ook dingen moeten doen waar je niet helemaal zin in hebt hoort daarbij.

-Waarom zou je iets willen leren dan,als kunstenaar? Volgens Frank heeft dit te maken met de relatie binnenwereld-buitenwereld. Simpel geschetst: kenmerkend voor een kunstenaar is de drang om haar/zijn verhaal (van binnen, in de binnenwereld) op een of andere manier naar buiten te brengen, in de buitenwereld, waar anderen het kunnen zien/horen/ervaren/...

Harmjan herkent dit, en vertelt dat hij als klein kind al een robot wilde bouwen, en daar ook diverse onderdelen (stukjes rubber, ander materiaal) voor verzamelde. Dat hij er achterkwam dat hij er niet in slaagde om van die materialen iets te maken dat op n robot leek en dat hij het vooral frustrerend vond dat hij zijn verhaal van die robot niet verteld kreeg. Waaruit hij (nu) afleidt dat het het meer om het verhaal ging dan de robot zelf. Nog steeds is hij in zijn werk bezig om een dergelijk verlangen uit te beelden, dat over robots kan gaan, maar ook vliegmachines, hele andere zaken.

Dit brengt de discussie op Panamarenko.


panamarenko, scotch gambit

Panamarenko is een (recentelijk gepensioneerde) Belgische kunstenaar, die bekend is geworden met zijn op vliegmachines lijkende objecten. Die evenwel niet kunnen vliegen, maar die sterk spreken van het verlangen naar vliegen, en de wondere wereld van onze dromen en machines hiervoor.


Frank ziet hierin helaas ;-) aanleiding om het als intermezzo te gaan hebben over:

-Mislukking. Mislukking is nodig. (zie deel 2 verslag)

#####

Daarna keert de discussie terug tot `kunst is communicatie'. (Harmjan: het gaat allemaal over `taal'). Alle kunst spreekt een bepaalde taal. En dat betekent dat er eigenlijk twee kanten zijn aan kunst. Natuurlijk is er de kunstenaar die iets probeert te vertellen, uit te beelden, met behulp van een soort `taal'.

Maar er is ook de bekijker, de toehoorder, de beschouwer. Deze spreekt niet vanzelf dezelfde taal als de kunstenaar / muzikant / ontwerper ...

Al eerder was besproken dat de meesten van ons het `ontvangen van de kunst' door anderen als belangrijk ervaren. Frank probeert aan te geven dat dit een mooie wisselwerking kan opleveren tussen buiten- en binnenwereld.

Want door reacties uit de buitenwereld rustig te bekijken, kun je veel opsteken over wat voor jezelf nog mogelijke versterkingen zijn voor in je werk. (over `versterking' en `tekortkoming': zie mislukking, en het tweede deel van het verslag). Soms kan zo'n versterking liggen in het verduidelijken van je `taal'. Zodat anderen het makkelijker verstaan.

-Reacties uit de buitenwereld kunnen bijzonder bot en ongenuanceerd zijn. Maar hierin schuilt dus ook een goede kans om iets te leren over je eigen werk en waar je naar toe wilt. Zelfs de meest ongeoefende toehoorder / bekijker kan iets over je werk zeggen wat je ineens een inzicht oplevert: `oh! dat is het wat ik niet helder kreeg, zo wil ik verder.'

Daarmee keert het gesprek terug tot omgaan met oordelen (zie `mislukking'). Volgens Frank is `oordelen' een heel nuttig instrument, wanneer je het op de juiste momenten gebruikt. [Over dit inzetten van je `instrumenten' op een vruchtbare manier, wellicht meer in een van de laatste lessen.]

En dan is de les alweer ten einde, en geven Harmjan en Frank alleen nog een beschrijving van de praktische oefening die we de volgende gastles gaan doen. We gaan iets tekenen (wellicht gebonden aan bepaalde regels) en de anderen gaan wat er getekend is bekijken, en schrijven op hoe zij het ervaren. Vervolgens kijken we hoe de taal / wereld van de maker aansluit bij de taal / wereld van de ontvangers. een van de mogelijke beperkingen kan zijn, dat je een gevoel gaat tekenen maar dat je alleen gebruik mag maken van kleur en abstract.

Art block & experimenteren (verslag 23 maart deel 2)

Op 23 maart verder besproken (vervolg van vorige post):

-Iedereen herkent het verschijnsel `vast zitten' of `blokkade'. Een paar genoemde oorzaken: teveel herhaling, niet weten waar je met je werk naar toe wilt, teveel oordelen over je eigen werk. Dit kan ook te maken hebben met verwachtingen die de buitenwereld van je heeft (of die je denkt dat die buitenwereld van je heeft...). Stel je breekt op jonge leeftijd door met een bepaalde stijl, maar je krijgt zelf na enige tijd schoon genoeg van die stijl?

Harmjan geeft het voorbeeld van Bob Dylan, die op jonge leeftijd doorbrak met een folk-achtige muziek, waarbij hij zelf veelal solo optrad met akoestische gitaar. Op een gegeven moment ging Dylan toeren met een band, en speelde hij elektrisch gitaar. Maar het publiek had een heel andere verwachting, en hij werd een jaar lang iedere avond uitgefloten. Dylan trok zich er (in ieder geval voorzover welke muziek hij speelde) niets van aan.

Ook het omgekeerde komt voor. In de recente kunstgeschiedenis zijn legio voorbeelden van kunstenaars die op jonge leeftijd doorbraken, maar daarna snel in de vergetelheid zijn geraakt. Niet omdat ze zelf iets anders gingen doen, maar omdat de mode in de kunstwereld alweer verschoven was.

####

Manieren om weer uit een eventuele blokkade/impasse te geraken? Dingen die genoemd worden zijn:

-Opruimen (Tamas energie, waar we het eerder over hadden. Dit is echt een basisnut van Tamas: het uit de weg ruimen van alles wat een nieuwe creatie in de weg staat.)
-Iets anders gaan doen, de geest afleiden, lichaamsbeweging, naar buiten, muziek, sociale activiteiten, film,...
-Wachten tot het over gaat
-Juist blijven werken (en daarmee dan wachten tot het vanzelf weer over gaat)
-Experimenteren
-Inspiratie zoeken door actief nieuwe bronnen aan te boren. Bijv. muziek en/of verhalen van een ander land met andere cultuur, andere kunstuitingen, met een soort actieve nieuwsgierigheid. Om te kijken of er van binnen iets weer opflakkert, of de scheppende energie weer wil gaan stromen. Of om het innerlijke verhaal te verrijken met nieuwe voeding. (Of zoiets).

#####

Het laatste deel can het gesprek gaat merendeels over experiment en waarde-oordelen. Door jezelf als kunstenaar de ruimte te geven om te experimenteren, kun je een eventuele blokkade (misschien ontstaan door een te vaak herhaald `beperkt houdbaar' concept) soms overkomen. Bij dat experimenteren hoort een loslaten van het oordeel.

Maar dat vinden de meesten van ons lastig. Veelal willen we dat het `echt iets oplevert'. Over de kunst van het loslaten is met name in de Oosterse filosofie veel geschreven. (Maar ook de Westerse filosofie heeft het wel over `flow'.).

Waarde-oordelen tijdens het experimenteren, tijdens het ontdekken, tijdens het handelen werken vaak remmend. Je zou kunnen zeggen dat in veel gevallen waarde-oordelen vooraf of tijdens een creatief scheppingsproces een eventuele blokkade in de hand werken of versterken.

Zoiets kun je al merken tijdens het werken met verf, dat een bepaalde mate van oncontroleerbaarheid heeft als materiaal (Harmjan).

#####

Frank merkt op dat tot je 25e (of 30e,...t komt niet zo precies) eigenlijk een ideale periode in je leven is om je wortels breed en diep uit te laten groeien, onder andere door veel te experimenteren en nieuwe dingen tot je te nemen. Dat komt ook omdat de maatschappij relatief weinig van je verwacht voor wat betreft `uitgerijpte stijl', `uitgewerkt concept' en noem maar op.

Dus waarom zou je jezelf nu al zeer strenge beoordelingsmaatstaven opleggen? Waarom zou je vinden dat alles wat je maakt ook (richting) Kunst moet zijn? Je kan jezelf (vindt Frank) evengoed de vraag stellen of je niet de kans te baat moet nemen om juist op allerlei fronten flink te mislukken, hoe erger hoe beter eigenlijk, zodat je van die mislukkingen veel leert. Daarmee krijg je vanzelf dat je een rijkere voedingsbodem maakt voor de volgende fase van je kunstenaarsschap.