Verslag 17 november deel 2

Vervolg op `thematiek': als voorbeeld bekijken we een aantal beroemde kunstwerken, om iets van de thematiek te achterhalen. We beginnen met het hoofdthema de dood. We zagen al dat Damien Hirst gefascineerd is door het thema `dood' en `vergankelijkheid'. Hoewel Hirst geldt als een vernieuwende en moderne kunstenaar, zijn deze thema's al heel oud in de beeldende kunst.


Hermann tom Ring, de triomf van de Dood (middenpaneel van drieluik, klik met rechtermuisknop op `view image' voor een vergroting), ± 1550, te zien in het Museum Catharijneconvent in Utrecht.

Bijzonder aan dit schilderij: waar je ook in de ruimte ervoor gaat staan, altijd kijkt de Dood je recht aan, en is zijn boog recht op je gericht. Dit wordt bereikt door een perspectivistische truc: de boog en de snaar van de boog vormen 1 lijn, zodat je de snaar van de boog niet ziet. (Dat kun je makkelijk plat schilderen). Maar dat gebeurt in het echt alleen wanneer de boog recht op je gericht is.

In dit schilderij confronteert de kunstenaar de toeschouwer dus ook met diens eigen dood, naast de dood van de geportretteerde mensen, die afhankelijk van hun leefwijze naar hemel of hel worden afgevoerd...(wat weer een link is met het thema `religie').


Giacomo Borlone de Buschis, de triomf van de Dood ±1480 (detail van fresco in Clusone, klik voor het hele fresco op de afbeelding, klik met rechtermuisknop op `view image' voor een vergroting)

We zien dat iedereen gelijk is voor de dood, ook de rijken en machtigen der aarde, hoewel die proberen hun rijkdom te gebruiken om de Dood over te halen hen te sparen. Dit is weer een link met het thema `maatschappijkritiek'.


Michelangelo Buonarotti, la pietà (te zien in de St. Pieter in Rome, klik met rechtermuisknop op `view image' voor een vergroting), 1499

Michelangelo verbeeldt -los van de religieuze voorstelling- ook duidelijk voelbaar het verdriet van de achterblijvenden wanneer een geliefde overlijdt.


Pieter Bruegel de Oude, de triomf van de Dood (te zien in het Prado, Madrid), klik met rechtermuisknop op `view image' voor een vergroting), ±1562

Harmjan vertelt dat hij wel eens een nacht wakker heeft gelegen van dit schilderij. Hij wijst op de enorm effectieve `kale' schilderwijze waarin de verschrikkingen worden weergegeven. Belangrijke inspiratiebron van Pieter Bruegel was (de oudere) Jeroen Bosch:


Jeroen Bosch, de kruisdraging (te zien in Gent, Museum voor Schone Kunsten), klik met rechtermuisknop op `view image' voor een vergroting), ±1520

Behalve `religie' is dit schilderij ook te zien als maatschappijkritiek. De geportretteerden dragen (voor de tijdgenoten van Bosch) `eigentijdse' kledij - vergelijkbaar met het schilderen nu van eenzelfde voorstelling waarbij iedereen in spijkerbroek en moderne schoenen/... is gekleed. En iedereen is vooral met elkaar en met eigenbelang bezig, niemand heeft aandacht voor Christus. Er zit een bepaald soort eenzaamheid in de figuur van Christus, ook een universeel thema in de beeldende kunst...

Harmjan merkt op dat de compositie enorm dynamisch is, zeer modern eigenlijk en ook ruimtelijk gezien onmogelijk. Net als Frank moet hij bij dit werk onmiddellijk denken aan werk van James Ensor. Frank denkt aan onderstaand werk:


James Ensor, Zelfportret met maskers, 1899

Ook hierin zit een bepaalde maatschappijkritiek: iedereen draagt een masker, niemand is `echt'. Behalve de kunstenaar? Of wil de kunstenaar laten zien dat hij/wij allemaal wel onszelf zonder masker zien, en dat daarin eenzaamheid is gelegen?

Tenslotte nog een beroemd schilderij van Goya:


Francisco de Goya, de executies van 3 mei 1808 (1814, te zien in het Prado in Madrid)

Dit schilderij wordt wel gezien als een van de eerste `moderne' schilderijen. Het is een rechtstreekse aanklacht tegen de verschrikkingen van de oorlog (maatschappijkritiek). Goya maakte hierover ook zijn beroemde serie etsen los Desastres de la Guerra (`de verschrikkingen van de oorlog', die we ook vorig jaar al bespraken).

Verslag 17 november deel 1

17 November zagen we Roger's prachtige presentatie van opdracht 1, een animatiefilmpje. (Klik op de link hierboven voor een grotere weergave dan het filmpje beneden. Om de presentatie te bekijken moet je shockwave flash geïnstalleerd hebben).

Uit de presentatie komt onder andere duidelijk het thema `avontuur/beweging/dynamiek' naar voren. Dit vertaalt zich ook naar Roger's keuze voor een bepaalde categorie filmmuziek als zijnde bijzonder inspirerend.

Als ontoegankelijk wordt `Abstracte kunst' opgevoerd. Roger vergelijkt abstracte kunst met wiskunde (waarin abstractie ook een kernelement is), en stelt dat abstractie eigenlijk nergens over gaat. Alleen wanneer abstractie wordt gekoppeld aan iets concreets, valt er betekenis in te ontdekken, aldus Roger.

Zo komen we onder andere op Mondriaan. (zie ook verslag 24 november)

Frank merkt op dat abstracte kunst bij hem ook juist veel gevoel kan oproepen, hem kan raken alleen al puur door kleuren en vormen. Ook dit wordt wel herkend, er zijn duidelijk veel verschillende belevingen mogelijk.

Naar aanleiding van de presentatie is het interessant om te zien dat je, om een verhaal te vertellen, allerlei verschillende keuzes kan maken in de opstelling `Verteller -- Publiek'. Je kan als verteleer voor je publiek gaan staan, je kan er ook tussen gaan staan/zitten, je kan ook de zaal uitlopen en iemand anders je verhaal laten vertellen. Rogers keuze is een interessante tussenvorm.

Wanneer je dan je `verhaal' vertelt, en er is publiek, dan is het -vindt Frank- vaak zeer waardevol om de reacties van het publiek te zien/horen/... Met deze reacties krijg je feed-back op hoe je verhaal is overgekomen. Omdat je een verhaal vaak toch niet helemaal alleen voor jezelf vertelt maar ook voor het publiek, kun je met de feed-back soms de effectiviteit van je verhaal vergroten.

######

Na deze presentatie + discussie gaan we verder met het bespreken van `thematiek':


schema 4 (klik met rechtermuisknop op `view image' voor een vergroting)

We zien in de beeldende kunst door de eeuwen heen, en vanuit allerlei culturen, een aantal universele thema's zoals dood, liefde, natuur, sex/voortplanting/vruchtbaarheid, portret, religie, maatschappij (beschrijving, maatschappijkritiek,...) en nog meer.

Deze thema's zijn universeel te noemen, omdat ze voor de meesten van ons een belangrijke rol spelen in ons bestaan...maar in welke mate, dat is voor iedereen verschillend.

Er is zowel in de beleving van deze thema's als in de beeldende vormgeving ervan, een voor iedere kunstenaar/vormgever unieke wisselwerking tussen `binnenwereld' en `buitenwereld'. Frank stipt aan dat de zoektocht naar welke thematiek je wilt vormgeven, belangrijk kan zijn voor je ontwikkeling als kunstenaar/vormgever. (Het hoeft trouwens niet zo te zijn dat `mijn thematiek' een persoonlijke invulling is van `universele thematiek'. Een kunstenaar/vormgever kan ook geheel eigen thema's ontwikkelen. Die soms universeel worden...).

Vaak zie je bij kunstenaars dat in de loop van de jaren en hun ontwikkeling, de vormgeving van een thema verdiept door die wisselwerking `buitenwereld <--> binnenwereld'.

#######

Als voorbeeld bekijken we een aantal beroemde kunstwerken, om iets van de thematiek te achterhalen. We beginnen met het hoofdthema de dood. (zie volgende post).

Nieuwe planning presentatie opdracht 1

Beste allen, door uitval wegens ziekte is de planning veranderd. Gelukkig hebben we op 8 december een lange les, van 10.00 tot 12.30, dus dan kunnen we drie presentaties houden. Hieronder de nieuwe planning.

Roger: 17 november (geweest, verslag volgt nog)

Rosalie: 24 november
Micha: 1 december
Tamara: 8 december
Marcella: 8 december
Jos: 8 december

tot volgende week,

Frank

Verslag 3 november

Wegens ziekte komt het verslag wat laat, en is het kort, waarvoor excuus. [de nauwkeurigheid van wie precies wat zei is zoals gezegd dus ook weer gebrekkig ;-)...]

Roger zou presenteren, maar er waren technische problemen met de laptop. Voor Frank aanleiding om `Techniek' en `Wat is nodig?' aan te halen, de twee nog onbesproken elementen van het schema van de vorige les (13 oktober):


schema 4 (klik met rechtermuisknop op `view image' voor een vergroting)

Samenvatting: Aan het voorbeeld met de laptop zien we dat in het algemeen `techniek' nodig is om je verhaal te kunnen vertellen. De buitenwereld is vaak onder de indruk van `knappe techniek'. De vraag is nu of techniek op zich een doel is, of dat techniek in dienst staat van het verhaal dat je wil vertellen. Dat is een betekenis van de vraag: `Wat is nodig?' [Deze vraag heeft nog een bredere betekenis, maar dat is voor later.]

Frank vraagt of er mensen zijn die herkennen dat je iets wilt vertellen, maar dat (voor je gevoel) je de technische vaardigheid mist om dat goed te doen. Er zijn verschillende reacties. Karin merkt op dat ze dit wel herkent, maar dat ze ook achteraf soms verbaasd is over wat ze wel voor elkaar heeft gekregen, `hoe heb ik dat zo knap gedaan?' Pim en Jonathan herkennen het, Jonathan voegt er aan toe dat het experiment en de zoektocht naar de techniek ook de moeite waard kan zijn. Tamara zou graag klassiek willen schilderen, bijvoorbeeld zoals Rembrandt.

Wat is dan nodig? Wil je schilderen zoals Rembrandt, dan zul je je moeten verdiepen in zijn techniek, en dat is nog niet zo eenvoudig. Als je technische vaardigheden ontbeert die je graag wil verwerven, dan is het devies waarschijnlijk: hard werken om ze te leren.


Rembrandt, de staalmeesters (klik met rechtermuisknop op `view image' voor een vergroting)

Hier twee links naar sites die iets van Rembrandts techniek bespreken. ARC ARTicles en Northern Light Studio.

Een citaat van Arc Articles:

We cannot expect to be able to rival the great genius of Rembrandt merely by following some of his procedures and using the same tools and materials he used. These are only a small part of his brilliance as an artist. At the core was his intelligence and artistic sense, his ability to constantly strive to improve upon what he had already done without losing sight of the original concept for the painting, to devise techniques, on the spot, which would create the effect he was after. We might hope to achieve the best results by adopting this same attitude towards our own work, rather than by attempting to reduce the methods of a great genius whose works we admire to a simple formula and then following it, unthinking. This is not meant to disparage technique, but to show it in its proper context. The more we know of technique, the more effects we have at our disposal, to serve our creativity and inspiration in the execution of our finest conceptions. If there is anything remotely approaching a formula for creating Great Art, it might be stated as the combination of knowledge and intuition in a single endeavor, plus a lot of work.

#######

Naar aanleiding van Roger's gedeeltelijke presentatie valt het begrip Thematiek. Voor Roger is `beweging' duidelijk een belangrijk thema. We gaan het hier nog meer over hebben.

######

Vervolgens komt nog modeltekenen ter sprake. Frank merkt op dat hij soms denkt: om dit overtuigend weer te geven moet ik eerst weer eens een tijdje gaan modeltekenen. Jonathan merkt op dat ook het niet anatomisch-correct tekenen/schilderen zijn eigen beeldtaal geeft. Extreem lange armen bijvoorbeeld, of een uitgerekt hoofd. Marijke vult aan dat ze juist door veel model te tekenen is gaan experimenteren met verhoudingen, en daar ook meer vat op heeft gekregen.



(Illustratie van de blogauteur ;-) ).

#######

Frank sluit af met de opmerking dat voor zijn gevoel je je niet moet laten ontmoedigen door eventuele technische tekortkomingen. Het verwerven van techniek is een lang proces, maar in dat proces komt op een gegeven moment je `verhaal' echt wel bovendrijven. John Lennon zei ooit in een interview iets als: `I'm not a technically very good guitar player, but somehow I've learned to make my guitar speak'.

Verslag 13 oktober deel 3

[Niet alle opmerkingen zijn in dit verslag te vangen, ik probeer de hoofdlijn weer te geven, soms weet ik ook niet meer wie welke opmerking maakte...waarvoor excuus]

Roger merkt op dat cliché's nuttig zijn om de aandacht niet af te leiden van datgene waar het je echt om gaat als vormgever. Het kan zijn dat je een totaalbeeld schept, waarin je 1 onderwerp echt wilt uitlichten. Voor de rest kun je dan waarschijnlijk beter cliché's gebruiken, anders dan wordt het voor je publiek snel te ingewikkeld.

Zo komen we weer terug op het doorlopende thema `Verhaal en Publiek'. Wat wil je vertellen, en aan wie?

Cliché's kunnen nuttig zijn om je verhaal toegankelijker te maken voor je publiek (zie ook Kuifje. Ongetwijfeld zouden in Kuifje in Holland windmolens en tulpen zijn voorgekomen.).

Maar je kan ook last hebben van cliché's. Bijvoorbeeld omdat je je eigen werk maar cliché vindt. En we willen allemaal eigenlijk origineel zijn, of niet? Het oordelen over ons eigen werk kan in dit opzicht een valkuil zijn, vindt Frank. Cliché's zijn namelijk ook nuttig om te oefenen, om je te bekwamen en technische en beeldende vaardigheid op te doen. Zeer veel beroemde vormgevers, kunstenaars, schrijvers, musici, componisten,...zijn begonnen met eindeloos oefenen van cliché's. (zie ook weer de eerste albums van Kuifje).

In dat verband geldt de regel van 10.000 uur. Wie in de kunsten op het niveau wil komen dat `het stroomt', die zal er waarschijnlijk minstens 10.000 uur werken in moeten stoppen. Vaak is dat dan werken aan (relatieve) cliché's. `Standaard' akkoordenschema's, `standaard' loopjes oefenen op de gitaar, `standaard' tekenen naar de waarneming, en dergelijke.

In die tijd heeft het eigenlijk niet zo veel zin om je zorgen te maken over de originaliteit van wat je doet. Blijf werken, dan komt het op een gegeven moment `vanzelf'.

Marijke voegt hier nog aan toe, dat ze iets heeft gehad aan het algemene advies om dingen te bewaren, ook al vind je ze niet goed. Ze vertelt dat ze nu ook goede en interessante dingen ziet in werk van vroeger, wat ze destijds cliché-matig of mislukt vond.

$$$$$$$$

Wel heeft het oordeel `cliché' alles te maken met het oordeel `afwijking'. In onze taal heeft het woord ` afwijking' vaak een negatieve lading. Maar tegelijkertijd is een afwijking de enige manier om aan het cliché te ontkomen.

Cliché betekent oorspronkelijk `drukpatroon' of `drukvoorbeeld'. Van een cliché af werden eindeloos alsmaar dezelfde kopieën gedrukt.

`Die heeft een afwijking' gebruiken we in onze taal om een negatief oordeel uit te spreken. Frank vindt dat voor kunstenaars en vormgevers ook zou moeten gelden: koester je afwijking, koester je afwijkingen ;-). Ze zitten je misschien in de weg, maar zullen je tegelijkertijd helpen om het cliché te ontstijgen, mocht je dat willen.

$$$$$$$$

Zo hebben we nu schema 4 voor een groot deel doorlopen. Over blijft het stuk: Techniek en Wat is nodig? Dat komt in volgende lessen aan bod, en schema 4 is eigenlijk een doorlopend thema.

Voor dit verslag tenslotte nog een plaatje dat we bekeken, met wat bijbehorende opmerkingen.

Uit de populaire cultuur halen veel kunstenaars weer inspiratie. Zeker in de stroming Pop Art waarvan Andy Warhol een belangrijke vertegenwoordiger was. Overigens merkte Claudia op dat Warhol's zeefdrukken van Marilyn Monroe voor haar hét voorbeeld van kitsch zijn.


Andy Warhol Marilyn Monroe (uit een serie van 10 zeefdrukken, klik met rechtermuisknop op `view image' voor een vergroting).

We bekijken een schilderij van Roy Lichtenstein. Marijke merkt op dat Lichtenstein graag wilde laten zien hoe mooi de populaire beeldcultuur van de strips eigenlijk is. Hij schilderde daarvoor zelfs in een pointillistische techniek (allemaal puntjes, Ben-Day dots om precies te zijn) waarbij hij alleen maar de standaard drukkleuren gebruikte.


Roy Lichtenstein Blam (klik met rechtermuisknop op `view image' voor een vergroting).

Gezien ons uitstapje naar Kuifje (Tintin in het Frans en Engels), is het volgende citaat van wikipedia misschien interessant:

In the wider art world, both Andy Warhol and Roy Lichtenstein have claimed Hergé as one of their most important influences. Lichtenstein made paintings based on fragments from Tintin's comics, whilst Warhol utilised the ligne claire and even made a series of paintings with Hergé as subject. He declared: "Hergé has influenced my work in the same way as Walt Disney. For me, Hergé was more than a comic strip artist".

Verslag 13 oktober deel 2

Frank vervolgt met de opmerking dat het onderscheid tussen kunst, populaire cultuur en kitsch helemaal niet zo scherp is als dat we onbewust of onderbewust geneigd zijn te denken.

Ook hierbij speelt `beauty is in the eyes of the beholder' een belangrijke rol. Bovendien is het allemaal zeer tijds- en cultuurgebonden. Zo staan de musea nog vol met schilderijen en beelden die veel mensen nu kitscherig vinden (goud, krulletjes, popperige mooiheid) maar die destijds als grote kunst werden gezien.

Welke rol speelt de populaire cultuur eigenlijk? Frank geeft aan dat aan `kunst' vaak iets `verhevens' wordt toegekend, maar dat onze beeldcultuur veel ruimer is dan alleen die van de `verheven' kunst. Bijvoorbeeld, zoals we vorig jaar al bespraken, de filmcultuur van onder andere Hollywood. De grote visuele sterren van nu zijn niet de schilders, beeldhouwers,...maar de beroemde acteurs.

En in die enorm grote populaire beeldcultuur zijn nog veel meer interessante en inspirerende stromingen en voorbeelden. Opvallend aan de populaire cultuur is dat de bekendheid van deze voorbeelden vaak veel groter is dan de bekendheid van kunst en kunstenaars (met als uitzondering een aantal kunstenaars en kunstwerken die ondertussen ook tot de populaire cultuur zijn gaan behoren). Bijvoorbeeld Sesamstraat, zoals we in een vorige les bespraken. Maar ook Kuifje, om maar eens wat te noemen.


Hergé (Georges Remi), uit Mannen op de maan (klik met rechtermuisknop op `view image' voor een vergroting).

De aanwezigen blijken vrij veel over Kuifje te weten, en de vraag komt op hoe het nu komt dat Kuifje over de hele wereld bekend is. Iemand merkt op dat Kuifje ook over de hele wereld avonturen beleeft, en dus is er voor veel mensen op de wereld ook een Kuifje album dat in hun land of omgeving speelt. Daardoor kunnen ze zich makkelijker met de strip Kuifje identificeren.

$$$$$$

Zo komen we weer op het begrip `cliché'. Want eigenlijk is Kuifje over een boel landen en mensengroepen behoorlijk clichématig. (`Kuifje in Afrika', een vroeg album, is zelfs racistisch te noemen en Hergé heeft daar veel kritiek op gekregen. Later ging Hergé veel uitgebreider research doen voor zijn verhalen, en krijgen ze duidelijk meer diepgang.)

Wat ervaren we eigenlijk als `cliché'? Wat zou de functie van cliché's kunnen zijn? Wat heeft een beeldend vormgever te maken met cliché's?

(wordt vervolgd)

Verslag 13 oktober

Mede naar aanleiding van vorige week bespreken we het volgende schema:


schema 4 (klik met rechtermuisknop op `view image' voor een vergroting)

&&&&&&

Margriet valt onmiddellijk `beauty is in the eyes of the beholder' op. Frank vertelt naar aanleiding hiervan dat hij toen hij op de kunstacademie zat, een meisje/vrouw leerde kennen die hij in eerste instantie uiterlijk lelijk vond (niet dat dit verder erg belangrijk was, maar het viel hem op). Na een maand, toen hij haar wat beter kende, vond hij haar ineens juist bijzonder mooi. Frank vertelt dat hij dit verschijnsel vaker heeft meegemaakt. Jonathan merkt op dat wanneer iets bijzonder is, dat je het dan kunt afwijzen omdat je eraan moet wennen. Maar als je er dan aan gewend bent, dan ga je het juist vanwege dat bijzondere waarderen.

Naar aanleiding hiervan komen we dan alvast op:

Cliché

Hierover meer in het vervolg van het verslag (latere post).

$$$$$$

Op de bovenste regel zien we

Kunst / Populaire cultuur / Kitsch

We zagen al met het plaatje van Bert uit Sesamstraat dat de populaire (beeld)cultuur veel ruimer is dan wat traditioneel onder `kunst' valt. En wanneer vinden we iets `kitsch'?

Margriet vindt de kunst uit de tijd van de Barok meestal vrij kitscherig: goud, engeltjes, tierelantijnen, krullen. Marcella merkt op dat dit nog sterker voorkomt in de Rococo periode.


Franz Anton Bustelli, liefdespaar

Naar aanleiding hiervan komt ook Peter Paul Rubens ter sprake. Rubens was ook een kunstenaar die veel anderen in dienst had voor het vervaardigen van `zijn' schilderijen. Hij heeft inderdaad veel schilderijen gemaakt (of mee helpen maken...) waarop goud, engeltjes, weelderige vrouwenlichamen, krullen etc een hoofdrol spelen. Toch is zijn oeuvre daarmee niet goed beschreven. Onderstaand schilderij was voor Francis Bacon een belangrijke inspiratiebron (Bacon maakte vele drieluiken, waaronder een aantal geïnspireerd op kruisiging en kruisafname; zoals gezegd is Bacons verhaal wel danig anders dan dat van Rubens).


Peter Paul Rubens, de kruisafname (klik met rechtermuisknop op `view image' voor een vergroting).

Jonathan en Marijke beschrijven iets van hun ervaring met dit schilderij in de kathedraal van Antwerpen. Jonathan voegt daar aan toe dat in de compositie van dergelijke schilderijen de Christusfiguur veelal op een of andere manier naar de hemel wijst.

******
wordt vervolgd