Nieuwjaarswens 2010

Verslag 1 december deel 2

Naar aanleiding van de invloed van Afrikaanse kunst op Picasso bespraken we ook het beroemde schilderij les demoiselles d'Avignon, waar Picasso maanden aan werkte, met honderden voorbereidingsschetsen:


Pablo Picasso, les demoiselles d'Avignon

Volgens velen is dit schilderij een mijlpaal in de westerse schilderkunst. Volgens Frank kun je nauwelijks om de Afrikaanse invloed heen (hoewel Picasso dat zelf ontkende...maar tegenwoordig vindt men die ontkenning niet langer geloofwaardig). Ook zie je in een aantal gezichten Catalaanse romaanse invloeden terug, vindt Frank (Picasso woonde en werkte als jonge kunstenaar een aantal jaar in Barcelona, het schilderij stelt een bordeel in Barcelona voor in de straat `carrer d'Avinyó').

Een andere belangrijke inspiratiebron voor Picasso bij de vervaardiging van les demoiselles d'Avignon was het volgende schilderij van El Greco:


El Greco, de opening van het vijfde zegel van de apocalyps

[Het schilderij wordt de aanwezigen als uitzonderlijk modern ervaren, men kan nauwelijks geloven dat het uit het begin van de 17e eeuw stamt (de laatste jaren van El Greco's leven).] Picasso was zeer onder de indruk van dit schilderij, in een tijd dat El Greco nog niet zo werd gewaardeerd als nu.

Frank herhaalt zijn mening dat, wanneer je goed kijkt, veel van de `moderne' abstractie en expressionisme al eerder te vinden zijn, zeker in andere culturen, maar ook in de westerse kunstgeschiedenis.

######

Ergens in de loop van de les stonden we ook nog stil bij de Japanse en Chinese kunst, en de invloed daarvan op onder andere Claude Monet en Vincent van Gogh.


Utagawa Hiroshige, bloeiende pruimenboom (door van Gogh vrij letterlijk nageschilderd, evenals nog een prent van Hiroshige)


Katsushika Hokusai, de grote golf bij Kanagawa

Katsushika Hokusai is een andere beroemde Japanse prentkunstenaar. Minder bekend is dat hij ook wordt gezien als een belangrijke wortel van de manga striptekenkunst.


Katsushika Hokusai, droom van de vissersvrouw

Verslag 1 december deel 1

Wegens tijd- en energiegebrek zijn de verslagen achtergebleven. Van de laatste lessen van dit jaar probeer ik daarom alleen een kort verslag te maken...

Op 1 december hebben we vooral een aantal plaatjes bekeken en besproken. We begonnen met een hele serie schilderijen en tekeningen van Paul Klee (1879-1940). Waarom Klee? Omdat Jonathan opmerkte dat hij echt ruimteproblemen had vanwege al het werk dat hij bewaart (en ook moet bewaren van docenten, althans dat is hun sterke advies). We hebben het al eerder gehad over de voordelen van het bewaren, aan de andere kant gaan dingen ook verloren, zeker ruimtelijk werk - is Franks ervaring. Paul Klee heeft [meende ik ooit gelezen te hebben, maar ik kan dat niet meer vinden, dus of het waar is? -blogauteur]op een gegeven moment het meeste werk dat hij maakte voor zijn 25e vernietigd. Daarna heeft hij zich in Franks beleving vrijwel uitsluitend nog geconcentreerd op het verbeelden van zijn innerlijke wereld (interssant voor ons doorlopende thema `binnenwereld - buitenwereld'). Daarbij kiest hij voor expressie, en laat `realisme' vrijwel helemaal varen, hoewel hij zeker zeer kundig realistisch kon werken.


Paul Klee insula dulcamara


Paul Klee de gouden vis


Paul Klee omhelzing

Het werk van Klee is bijzonder divers, hij was een bescheiden maar zeer hard werkend kunstenaar die een enorm oeuvre heeft achtergelaten (meer dan 9000 werken). Zijn werken zijn vaak klein, en zijn gegrondvest op een langdurig en intensief kleuronderzoek dat Klee zijn leven lang bezighield. Klee gaf ook les aan de Bauhaus-academie. Een beroemde uitspraak van Klee:

Kunst geeft niet het zichtbare weer, maar kunst maakt zichtbaar.

We komen na de vakantie nog even op Klee terug. De andere plaatjes van Klee die we bekeken zijn te zien op het fotoalbum unitacademie 3.

Klee werd vrijwel gelijktijdig geboren met Pablo Picasso en Henri Matisse. Frank vindt dat in Klee's werk te zien is dat hij niet worstelt met abstractie, en dat hij voortbouwt op het voorwerk dat door Kandinsky en andere (westerse) abstractiepioniers is gedaan. Aan de andere kant zijn we in het westen vaak blind voor het feit dat beheersing van verregaande abstractie in relatie tot expressie in andere culturen al veel langer is bereikt. Bijvoorbeeld in de Afrikaanse beeldhouwkunst, waarin zowel abstractie als expressieve kracht al eeuwenlang de boventoon voeren, hoewel de vaak anonieme Afrikaanse meesters het realisme en ook de gebruikelijke beeldhouwmateriaaltechnieken bijzonder goed beheersten. Het was in die tijd (en misschien nog steeds wel) ondenkbaar dat Afrika in sommige opzichten wel eens verder zou kunnen zijn dan Europa...

Zowel Picasso als Matisse kwamen in aanraking met Afrikaanse beeldhouwkunst, en zeker Picasso is er diepgaand door beïnvloed. Ook de beeldhouwers Alberto Giacometti en Henry Moore hebben duidelijk Afrikaanse invloeden en invloeden uit andere culturen tot zich genomen. Culturen die destijds als `primitief' werden bestempeld; nog altijd richten we aparte musea in die `etnografische' kunst laten zien, je zal niet snel anonieme Afrikaanse kunst in een museum voor moderne kunst aantreffen...Dit geeft weer dat onze opvattingen over kunst ook sterk cultuurgebonden zijn, en zelfs vaak een westers superioriteitsgevoel weergeven.


bronzen koningshoofd, 12e-13e eeuw uit de Ifecultuur van Nigeria (rechtermuisklik op `view image' voor een vergroting).


masker uit de 19e eeuw (!) uit de Fangcultuur van Gabon en Equatoriaal Guinea (te zien in het Louvre, rechtermuisklik op `view image' voor een vergroting).

De herwaardering en emancipatie van kunstenaars uit andere culturen is pas iets van de laatste decennia. Bijvoorbeeld de Aboriginal kunstenaars uit Australië, wiens werk vrij lang anoniem bleef en ongevraagd voor allerlei toepassingen werd gebruikt, daar waar westerse kunstenaars copyrights en auteursrechten kunnen laten gelden.

(wordt vervolgd)

Nieuwste planning opdracht 1

Vanwege verschuiving en vergissing (mijnerzijds) hebben we de planning weer veranderd...hieronder de nieuwste en hopelijk definitieve planning van de laatste presentaties voor de kerstvakantie.

8 december: Marcella

15 december: Tamara, Micha en Jos

Tot volgende week!

Verslag 24 november deel 2

Via Dada komen we weer bij het thema `maatschappijkritiek'. We zagen al (zie 17 november) dat het thema `maatschappijkritiek' al eeuwen in de beeldende kunst voorkomt. Een 19^e-eeuws voorbeeld:


Jean-François Millet de arenleessters (les glaneuses, 1857, te zien in Musée d'Orsay, Parijs, klik met rechtermuisknop op `view image' voor een vergroting)

We zien drie arenleessters: arme vrouwen die, wanneer de oogst al was gemaaid, het land af mochten stropen voor overblijvende halmen en aren. Het zo prominent weergeven van de armste laag van de bevolking werd door velen gezien als een aanklacht tegen de armoede en uitbuiting van de arbeiders. Van wikipedia:

Millet first unveiled The Gleaners at the Salon in 1857. It immediately drew negative criticism from the middle and upper classes, who viewed the topic with suspicion: one art critic, speaking for other Parisians, perceived in it an alarming intimation of "the scaffolds of 1793."[1] Having recently come out of the French Revolution of 1848, these prosperous classes saw the painting as glorifying the lower-class worker.[1] To them, it was a reminder that French society was built upon the labor of the working masses, and landowners linked this working class with the growing movement of Socialism and the dangerous voices of Karl Marx and Émile Zola.[2]

One critic commented that "his three gleaners have gigantic pretensions, they pose as the Three Fates of Poverty…their ugliness and their grossness unrelieved."[3] While the act of gleaning was not a new topic—representations of Ruth had already been composed—this new work was a statement on rural poverty and not Biblical piety:[3] there is no touch of the Biblical sense of community and compassion in contrast of the embodiments of grinding poverty in the foreground and the rich harvest in the sunlit distance beyond. The implicit irony was unsettling.

Millet was een grote inspiratiebron voor Vincent van Gogh:


Vincent van Gogh, de aardappeleters (1885, Van Gogh Museum Amsterdam, klik met rechtermuisknop op `view image' voor een vergroting)

Een moderner voorbeeld van maatschappijkritiek?:


Jeff Koons, Ushering in Banality (1988, 99 x 170 x 89 cm, Stedelijk Museum Amsterdam, klik met rechtermuisknop op `view image' voor een vergroting).

Volgens Frank beeldt de kunstenaar hier de vervlakking van de moderne maatschappij uit. Een porceleinbeeldje, traditionele `kitsch' voor op de schoorsteenmantel, wordt uitvergroot in het museum gepresenteerd als kunst. Het beeldt de verwelkoming van banaliteit uit (het varken dat wordt binnengehaald). Echter, de kunstenaar zelf ontkent iedere diepere betekenis van zijn werk...

Dit in tegenstelling tot de moderne Chinese kunstenaar Ai Weiwei, zoon van een bekende dissidente dichter, die het zijn taak als kunstenaar vindt om de pijnplekken in de Chinese maatschappij bloot te leggen. Hij heeft om die reden een moeilijke verstandhouding met de Chinese autoriteiten, en werd dit jaar gearresteerd. Van die arrestatie maakte hij weer foto's, die hij presenteert. Onder andere op zijn weblog, maar die is weer gesloten door de Chinese overheid. Aan de arrestatie hield hij later een kleine hersenbloeding over, het bezoek aan het ziekenhuis fotografeerde hij ook weer.


Ai Weiwei, arrestatiefoto.


Ai Weiwei, ziekenhuisfoto.

Ai Weiwei is behalve activist ook een technisch en kunstzinnig zeer onderlegde vormgever, die ook buiten China grote bekendheid geniet.


Ai Weiwei, Map of China (gemaakt van het hout van verwoeste Chinese tempels).

Jos vindt dit werk van Ai Weiwei erg inspirerend. Wel vraagt hij zich af of je als kunstenaar dergelijk werk in Nederland zou kunnen maken, omdat we in Nederland niet een dergelijke overheid hebben. De problematiek in Nederland is banaler, en leent zich misschien niet voor dit soort activisme, aldus Jos.

Verslag 24 november deel 1

We begonnen 24 november met Rosalies presentatie. Rosalie geeft aan geïnspireerd te zijn door poëzie, en leest een eigen gedicht voor. Het handelt over `ruimte' -op verschillende manieren, zowel fysiek als geestelijk en psychologisch- en `tijd'.

Als `ontoegankelijk' presenteert Rosalie een schelp, lijkend op onderstaande afbeelding. Voor Rosalie zit er een dubbelheid / tegenstrijdigheid in de combinatie van vorm, functie en buitenkant (voorkomen).



In de beeldende kunst is Rosalie erg geïnspireerd door Jackson Pollock. Ook omdat ze in zijn werk `ruimte' ervaart. Dus gaan we wat schilderijen bekijken op de beamer.


Jackson Pollock, Full fathom five (1947, klik met rechtermuisknop op `view image' voor een vergroting).

Uit de beschrijving van het Museum of Modern Art (MoMA) in New York:

Full Fathom Five is one of Pollock's first "drip" paintings. While its top layers consist of poured lines of black and shiny silver house paint, a large part of the paint's crust was applied by brush and palette knife; the result is a labyrinthine web that reveals an instantaneous unity between multiple crisscrossing and planar forms with no contours. An assortment of detritus, from cigarette butts to coins and a key, are enfolded by the paint. Though many of these items are obscured, they contribute to the painting's dense surface and churning sensation. The title, suggested by Pollock's neighbor, quotes from Shakespeare's The Tempest, wherein Ariel describes a death by shipwreck: "Full fathom five thy father lies / Of his bones are coral made / Those are pearls that were his eyes."

Marijke vertelt dat Pollock eerst figuratief werkte, maar dat (aan het begin van het abstracte expressionisme) Piet Mondriaan echt iets in Pollock zag, van waaruit Pollocks ontwikkeling naar abstracte kunst op gang kwam.


Piet Mondriaan, Broadway Boogie Woogie.

Zo vervolgen we de discussie over abstracte kunst die al met Rogers presentatie was gestart. Frank vertelt dat hij ook veel ruimte in Pollocks werk ervaart, en dat er een wiskundige analyse is geweest van een aantal `action painting' werken, waaruit bleek dat de complexiteit (in de patronen) van de werken van Pollock vaak een graad hoger lag dan die van de andere kunstenaars. Frank ziet dit als een extra dimensie, `ruimte' op een andere manier.

Jonathan merkt op dat de titel het schilderij al `invult', dat je daardoor eerder aan een ruimtelijke omgeving van (onder)zee en kolkend water denkt. Frank vertelt dat Pollock ook wel alleen nummers gaf aan zijn schilderijen [bij nalezing blijkt Pollock vooral in het begin zijn schilderijen nog titels mee te hebben gegeven].


Jackson Pollock, Shimmering substance (1946).

#####

Rosalie merkt op dat ze ook het werk van Marcel Duchamp meestal ontoegankelijk vindt, en wel om een vergelijkbare reden als bij de schelp. Een urinoir in een museum, daar zit een dubbelheid in die ze geen `kunst' vindt. Marcella merkt op dat Duchamp zelf er ook geen `kunst' in zag en dat hij boos was dat de kunstwereld er `kunst' van maakte...hij wilde juist de kunst ridiculiseren. Zo komen we kort even terug op de kunststroming Dada. Uit wikipedia:

Dada of het Dadaïsme was een culturele beweging die begon tijdens de Eerste Wereldoorlog in Zürich in het neutrale Zwitserland.

De beweging bestond slechts kort en vertoonde een piek tussen 1916 en 1920. De kunstenaars in Dada hielden zich vooral bezig met beeldende kunst, poëzie, theater en grafisch ontwerp. De beweging is verwant aan het nihilisme: het opzettelijk irrationeel zijn en afwijzen van de algemeen geaccepteerde standaarden in de kunst.

Hoewel de beweging slechts kort heeft bestaan, is haar invloed zeer groot geweest.

De kunstenaars waren ontgoocheld over het débacle van de oorlog, die al gauw vastliep in een hopeloze loopgravenoorlog. Er ontstond een tendens onder zowel literaire als plastische kunstenaars het artistieke gebeuren brutaal en schokkend te bespotten. Dit was voor hen een middel om de schijnheilige waarden van de toenmalige 'beschaafde' wereld aan te vallen. In de woorden van Richard Hülsenbeck: "De dadaïst acht het noodzakelijk om zich tegen de kunst uit te spreken, omdat hij door de oplichterij van kunst als morele veiligheidsklep heen kijkt."[1]Het dadaïsme zou uitgroeien tot een internationale beweging.

#####

De thema's `ruimte' en `tijd' houden veel kunstenaars bezig (universele thema's). Ook Marcel Duchamp, zoals uit onderstaande afbeeldingen blijkt. Frank ziet kunst ook als een alternatieve filosofie over de werkelijkheid en de wereld. Kunst is op die manier ook voor wetenschappers vaak een bron van inspiratie om tot andere inzichten, manieren van kijken en denken te komen. Het is misschien niet helemaal toevallig dat in dezelfde tijd als het ontstaan van Dada, Albert Einstein zijn Relativiteitstheorie publiceerde (1905-1915). In de Algemene Relativiteitstheorie zijn ruimte en tijd niet meer te scheiden (terugdenkend aan Rosalies gedicht).


Marcel Duchamp, Naakt, een trap aflopend (±1912, klik met rechtermuisknop op `view image' voor een vergroting).

Dit schilderij is onder andere een kubistische analyse van `beweging', waarin `tijd' en `ruimte' een hoofdrol spelen.


Marcel Duchamp (1918, te zien in MoMA, New York, klik met rechtermuisknop op `view image' voor een vergroting). Van de MoMA website:

Inscribed in French on a strip of metal glued across the approximate center of this work are the words,

"To be looked at (from the other side of the glass) with one eye, close to, for almost an hour," suggesting that viewers look through the lens Duchamp mounted between two panes of glass haloed in concentric circles. Peering through the convex lens "for almost an hour" is supposed to have a hallucinatory effect, as the view is dwarfed, flipped, and otherwise distorted. Duchamp delighted in the fact that the glass shattered while being transported.

##### (wordt vervolgd)

Verslag 17 november deel 2

Vervolg op `thematiek': als voorbeeld bekijken we een aantal beroemde kunstwerken, om iets van de thematiek te achterhalen. We beginnen met het hoofdthema de dood. We zagen al dat Damien Hirst gefascineerd is door het thema `dood' en `vergankelijkheid'. Hoewel Hirst geldt als een vernieuwende en moderne kunstenaar, zijn deze thema's al heel oud in de beeldende kunst.


Hermann tom Ring, de triomf van de Dood (middenpaneel van drieluik, klik met rechtermuisknop op `view image' voor een vergroting), ± 1550, te zien in het Museum Catharijneconvent in Utrecht.

Bijzonder aan dit schilderij: waar je ook in de ruimte ervoor gaat staan, altijd kijkt de Dood je recht aan, en is zijn boog recht op je gericht. Dit wordt bereikt door een perspectivistische truc: de boog en de snaar van de boog vormen 1 lijn, zodat je de snaar van de boog niet ziet. (Dat kun je makkelijk plat schilderen). Maar dat gebeurt in het echt alleen wanneer de boog recht op je gericht is.

In dit schilderij confronteert de kunstenaar de toeschouwer dus ook met diens eigen dood, naast de dood van de geportretteerde mensen, die afhankelijk van hun leefwijze naar hemel of hel worden afgevoerd...(wat weer een link is met het thema `religie').


Giacomo Borlone de Buschis, de triomf van de Dood ±1480 (detail van fresco in Clusone, klik voor het hele fresco op de afbeelding, klik met rechtermuisknop op `view image' voor een vergroting)

We zien dat iedereen gelijk is voor de dood, ook de rijken en machtigen der aarde, hoewel die proberen hun rijkdom te gebruiken om de Dood over te halen hen te sparen. Dit is weer een link met het thema `maatschappijkritiek'.


Michelangelo Buonarotti, la pietà (te zien in de St. Pieter in Rome, klik met rechtermuisknop op `view image' voor een vergroting), 1499

Michelangelo verbeeldt -los van de religieuze voorstelling- ook duidelijk voelbaar het verdriet van de achterblijvenden wanneer een geliefde overlijdt.


Pieter Bruegel de Oude, de triomf van de Dood (te zien in het Prado, Madrid), klik met rechtermuisknop op `view image' voor een vergroting), ±1562

Harmjan vertelt dat hij wel eens een nacht wakker heeft gelegen van dit schilderij. Hij wijst op de enorm effectieve `kale' schilderwijze waarin de verschrikkingen worden weergegeven. Belangrijke inspiratiebron van Pieter Bruegel was (de oudere) Jeroen Bosch:


Jeroen Bosch, de kruisdraging (te zien in Gent, Museum voor Schone Kunsten), klik met rechtermuisknop op `view image' voor een vergroting), ±1520

Behalve `religie' is dit schilderij ook te zien als maatschappijkritiek. De geportretteerden dragen (voor de tijdgenoten van Bosch) `eigentijdse' kledij - vergelijkbaar met het schilderen nu van eenzelfde voorstelling waarbij iedereen in spijkerbroek en moderne schoenen/... is gekleed. En iedereen is vooral met elkaar en met eigenbelang bezig, niemand heeft aandacht voor Christus. Er zit een bepaald soort eenzaamheid in de figuur van Christus, ook een universeel thema in de beeldende kunst...

Harmjan merkt op dat de compositie enorm dynamisch is, zeer modern eigenlijk en ook ruimtelijk gezien onmogelijk. Net als Frank moet hij bij dit werk onmiddellijk denken aan werk van James Ensor. Frank denkt aan onderstaand werk:


James Ensor, Zelfportret met maskers, 1899

Ook hierin zit een bepaalde maatschappijkritiek: iedereen draagt een masker, niemand is `echt'. Behalve de kunstenaar? Of wil de kunstenaar laten zien dat hij/wij allemaal wel onszelf zonder masker zien, en dat daarin eenzaamheid is gelegen?

Tenslotte nog een beroemd schilderij van Goya:


Francisco de Goya, de executies van 3 mei 1808 (1814, te zien in het Prado in Madrid)

Dit schilderij wordt wel gezien als een van de eerste `moderne' schilderijen. Het is een rechtstreekse aanklacht tegen de verschrikkingen van de oorlog (maatschappijkritiek). Goya maakte hierover ook zijn beroemde serie etsen los Desastres de la Guerra (`de verschrikkingen van de oorlog', die we ook vorig jaar al bespraken).